Sự khác biệt giữa chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) và chuẩn mực kế toán quốc tế (IFRS) không chỉ nằm ở nguyên lý lập báo cáo mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến cách ghi nhận, trình bày và phân tích tài chính. Trong bối cảnh Việt Nam đang dần chuyển đổi sang IFRS, việc nắm rõ các khác biệt và chuẩn bị lộ trình phù hợp là điều tất yếu với các doanh nghiệp và kế toán viên.
Khác biệt giữa VAS và IFRS
Tổng quan về VAS và IFRS – nền tảng hai hệ thống chuẩn mực kế toán
VAS – Chuẩn mực kế toán Việt Nam theo hướng quy tắc
VAS được thiết kế dựa trên các quy tắc chi tiết, chặt chẽ. Điều này giúp giảm rủi ro trong áp dụng nhưng hạn chế tính linh hoạt khi xử lý các tình huống phức tạp hoặc chưa có tiền lệ rõ ràng.
IFRS – Chuẩn mực kế toán quốc tế theo nguyên tắc
IFRS xây dựng trên cơ sở nguyên tắc, cho phép kế toán viên đánh giá tình huống cụ thể để ra quyết định phù hợp, nhấn mạnh tính trung thực và hợp lý của thông tin tài chính thay vì tuân thủ hình thức.
Xu hướng chuyển đổi từ VAS sang IFRS tại Việt Nam
Bộ Tài chính đã công bố lộ trình áp dụng IFRS theo các giai đoạn, với giai đoạn thử nghiệm/tự nguyện trước 2025 và việc áp dụng bắt buộc được dự kiến triển khai theo từng nhóm doanh nghiệp trong giai đoạn tiếp theo (khoảng 2026–2030). Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải chuẩn bị từ hạ tầng công nghệ đến năng lực kế toán viên.
So sánh VAS và IFRS qua 5 chuẩn mực kế toán quan trọng
| VAS | IFRS | |
| Tài sản cố định | Ưu tiên mô hình giá gốc cho tài sản cố định, ít có điều chỉnh giá trị sau ghi nhận. | Cho phép cả mô hình giá gốc và mô hình đánh giá lại (revaluation model) khi điều kiện cho phép, dẫn tới thông tin giá trị sát thực hơn nếu doanh nghiệp áp dụng mô hình đánh giá lại. |
| Doanh thu | Chủ yếu dựa vào thời điểm chuyển giao rủi ro và lợi ích. | Áp dụng mô hình 5 bước: xác định hợp đồng, nghĩa vụ thực hiện, giá trị hợp đồng, phân bổ và ghi nhận doanh thu – mang tính hệ thống và phản ánh đúng bản chất giao dịch hơn. |
| Công cụ tài chính | Có những hướng dẫn giới hạn cho một số công cụ | IFRS 9 phân loại công cụ tài chính theo mục đích sử dụng: nắm giữ đến đáo hạn, bán, hoặc giao dịch – từ đó áp dụng mô hình đo lường phù hợp (giá gốc, giá trị hợp lý, hoặc giá trị hợp lý thông qua lãi/lỗ). |
| Thuê tài sản | Nhiều hợp đồng thuê được phân loại như thuê hoạt động và ghi nhận chi phí thuê. | Gần như loại bỏ khái niệm thuê hoạt động, yêu cầu ghi nhận tài sản thuê và nợ thuê trên bảng cân đối kế toán – điều này làm tăng đáng kể tổng tài sản và nợ của doanh nghiệp. |
| Hợp nhất kinh doanh và lợi thế thương mại | Yêu cầu đánh giá lại toàn bộ tài sản, nợ phải trả và ghi nhận lợi thế thương mại nếu có. | Xử lý đơn giản hơn, dẫn đến số liệu chưa phản ánh đầy đủ giá trị thương vụ. |
Ví dụ minh họa: cách hạch toán khác nhau giữa VAS và IFRS
| VAS | IFRS | |
| Doanh thu nhận trước | Có thể ghi nhận doanh thu khi hợp đồng ký kết và tiền nhận đủ. | Yêu cầu phân tích nghĩa vụ thực hiện và chỉ ghi nhận doanh thu khi đã thực hiện phần nghĩa vụ đó. |
| Thuê tài sản dài hạn | Hợp đồng thuê hoạt động được ghi nhận như chi phí thuê. | Theo IFRS 16, doanh nghiệp ghi nhận quyền sử dụng tài sản và nghĩa vụ phải trả – làm thay đổi cấu trúc báo cáo tài chính. |
| Giao dịch hợp nhất doanh nghiệp | Không yêu cầu xác định giá trị hợp lý tài sản tại thời điểm mua lại. | Yêu cầu định giá toàn diện và ghi nhận lợi thế thương mại nếu có – điều này ảnh hưởng đến cách định giá doanh nghiệp sau sáp nhập. |
Hướng dẫn chuyển đổi từ VAS sang IFRS cho doanh nghiệp Việt
Các bước chuẩn bị và lộ trình thực hiện IFRS
Doanh nghiệp cần:
- Đánh giá hiện trạng hệ thống kế toán;
- Xác định chuẩn mực cần ưu tiên chuyển đổi;
- Cập nhật chính sách kế toán nội bộ;
- Đào tạo nhân sự và lựa chọn phần mềm phù hợp.
Ứng dụng phần mềm kế toán và hệ thống ERP
Các phần mềm kế toán, ERP… đáp ứng chuẩn IFRS là công cụ quan trọng để giúp doanh nghiệp chuẩn hóa dữ liệu, thiết lập báo cáo kép (VAS và IFRS), đồng thời kiểm soát tốt các thay đổi về quy trình.
>>> Xem thêm: Giải pháp ERP Fast Business Online sẵn sàng đáp ứng Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS)
Đào tạo kế toán viên – yếu tố quyết định thành công
Không có hệ thống nào vận hành tốt nếu người dùng không hiểu bản chất. Việc đào tạo kế toán viên về tư duy nguyên tắc, hiểu IFRS chuyên sâu và ứng dụng công nghệ là yếu tố then chốt để chuyển đổi thành công.
Việc chuyển đổi từ VAS sang IFRS không chỉ là yêu cầu tuân thủ mà còn là cơ hội để doanh nghiệp nâng cao minh bạch tài chính, thu hút đầu tư và hội nhập thị trường quốc tế. Kế toán viên – với vai trò là người thực thi – cần nắm vững sự khác biệt, hiểu rõ hệ thống mới và không ngừng học hỏi để dẫn dắt doanh nghiệp đi đúng hướng.